بررسی معماری و کارکرد چندگانه آتشکده آتشکوه | دوره ساسانی
آتشکده آتشکوه در نزدیکی شهر نیمور-محلات، یکی از بناهای شاخص بازمانده از دوران ساسانی است که اگرچه به‌عنوان یک آتشکده شناخته می‌شود، اما پرسش‌هایی درباره ماهیت اصلی آن همچنان در میان پژوهشگران و باستان‌شناسان مطرح است. اطلاعات میدانی و توصیفی موجود، به‌ویژه آنچه در منابع روایی و پژوهشی آمده، نشان می‌دهد که این بنا می‌تواند کاربردی چندگانه داشته بوده باشد..
موقعیت طبیعی و ساخت مصالح
آتشکوه در دامنه کوهی به همین نام و در نزدیکی رودخانه‌ای محلی قرار دارد. نکته قابل توجه در این مکان‌یابی، وجود معادن تراورتن در منطقه است؛ امری که در انتخاب مصالح و محل ساخت تأثیر مستقیمی داشته و نشان‌دهنده‌ی شناخت و استفاده‌ی هدفمند از منابع طبیعی توسط سازندگان است.
مصالح به‌کاررفته در ساخت بنا شامل سنگ لاشه و ملات ساروج است. بخش‌هایی از دیوارها، قطری در حدود ۱.۵ متر دارند که خود گویای کاربری مقاوم و طول‌عمر بلندمدت آن است.
ساختمان شامل دو تالار شرقی و غربی است که با راهرویی تقریباً ۱۰ متری به هم متصل می‌شوند. تالار شرقی دارای چهار ستون سنگی است که سقف گنبدی آن را در گذشته نگه می‌داشته‌اند. امروزه این ستون‌ها هنوز باقی‌اند، اما سقف فرو ریخته است.
در ورودی اصلی بنا، دو ستون نیم‌دایره‌ای دیده می‌شود که برخی آن را با ساختارهای دفاعی مقایسه کرده‌اند؛ ساختاری که در بناهای غیرمذهبی همچون برج‌های دیده‌بانی یا ورودی قلعه‌ها نیز مشاهده می‌شود.
دیدگاه آندره گدار
آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی، در سال ۱۳۱۰ شمسی بررسی‌هایی بر روی این سازه انجام داد. او در ابتدا آن را به‌عنوان یک آتشکده زرتشتی معرفی کرد. با این حال، پس از مطالعات بیشتر، به شواهدی دست یافت که احتمال استفاده‌ی این بنا به‌عنوان مکانی برای انتقال نور یا حتی فعالیت علمی را مطرح کرد.
گدار به معماری غیرمعمول شبستان بزرگ گنبددار اشاره کرد که به‌گفته‌ی او بیشتر با ساختار یک فضای علمی یا رصدی شباهت داشت تا یک آتشکده مذهبی صرف. البته، وجود شباهت‌هایی با دیگر چهارطاقی‌های شناخته‌شده، احتمال استفاده مذهبی را نیز همچنان حفظ می‌کند.
چندگانگی در کاربری؛ فرضیه‌ای پذیرفتنی
در معماری ایران‌باستان، به‌ویژه در دوران ساسانی، بسیاری از سازه‌ها ترکیبی از کاربری‌های مذهبی، علمی و اداری را در خود داشتند. شواهد معماری و ساختاری آتشکده آتشکوه نیز مؤید این احتمال است که این بنا علاوه‌بر کارکرد آیینی، کارکردهای علمی یا نجومی نیز داشته باشد.
کلام آخر...
آتشکده آتشکوه نیمور نه‌تنها یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانی است، بلکه پلی میان گذشته و حال در شناخت فرهنگ، دین و هنر ایران‌زمین به شمار می‌رود. بازدید از این بنای باستانی، سفری است در دل تاریخ و رازهای آن.
برای تحلیل ساختاری دقیق‌تر و بررسی دیدگاه‌های پژوهشگران درباره کارکردهای احتمالی علمی و آیینی این بنا، مقاله‌ی - بررسی معماری و کارکرد چندگانه آتشکده آتشکوه- را بخوانید..
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
- کتاب "آتشکده‌های ایران" نوشته مهرداد بهار
- پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان میراث فرهنگی ایران
- مقالات پژوهشی در فصلنامه میراث فرهنگی و گردشگری
ساختمان شامل دو تالار شرقی و غربی است که با راهرویی تقریباً ۱۰ متری به هم متصل می‌شوند. تالار شرقی دارای چهار ستون سنگی است که سقف گنبدی آن را در گذشته نگه می‌داشته‌اند. امروزه این ستون‌ها هنوز باقی‌اند، اما سقف فرو ریخته است.
در ورودی اصلی بنا، دو ستون نیم‌دایره‌ای دیده می‌شود که برخی آن را با ساختارهای دفاعی مقایسه کرده‌اند؛ ساختاری که در بناهای غیرمذهبی همچون برج‌های دیده‌بانی یا ورودی قلعه‌ها نیز مشاهده می‌شود.
دیدگاه آندره گدار
آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی، در سال ۱۳۱۰ شمسی بررسی‌هایی بر روی این سازه انجام داد. او در ابتدا آن را به‌عنوان یک آتشکده زرتشتی معرفی کرد. با این حال، پس از مطالعات بیشتر، به شواهدی دست یافت که احتمال استفاده‌ی این بنا به‌عنوان مکانی برای انتقال نور یا حتی فعالیت علمی را مطرح کرد.
گدار به معماری غیرمعمول شبستان بزرگ گنبددار اشاره کرد که به‌گفته‌ی او بیشتر با ساختار یک فضای علمی یا رصدی شباهت داشت تا یک آتشکده مذهبی صرف. البته، وجود شباهت‌هایی با دیگر چهارطاقی‌های شناخته‌شده، احتمال استفاده مذهبی را نیز همچنان حفظ می‌کند.
چندگانگی در کاربری؛ فرضیه‌ای پذیرفتنی
در معماری ایران‌باستان، به‌ویژه در دوران ساسانی، بسیاری از سازه‌ها ترکیبی از کاربری‌های مذهبی، علمی و اداری را در خود داشتند. شواهد معماری و ساختاری آتشکده آتشکوه نیز مؤید این احتمال است که این بنا علاوه‌بر کارکرد آیینی، کارکردهای علمی یا نجومی نیز داشته باشد.
کلام آخر...
آتشکده آتشکوه نیمور نه‌تنها یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانی است، بلکه پلی میان گذشته و حال در شناخت فرهنگ، دین و هنر ایران‌زمین به شمار می‌رود. بازدید از این بنای باستانی، سفری است در دل تاریخ و رازهای آن.
برای تحلیل ساختاری دقیق‌تر و بررسی دیدگاه‌های پژوهشگران درباره کارکردهای احتمالی علمی و آیینی این بنا، مقاله‌ی - بررسی معماری و کارکرد چندگانه آتشکده آتشکوه- را بخوانید.
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
- کتاب "آتشکده‌های ایران" نوشته مهرداد بهار
- پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان میراث فرهنگی ایران
- مقالات پژوهشی در فصلنامه میراث فرهنگی و گردشگری
